ماجرای یافتن سوژه در عکاسی خیابانی

تجربه عکاسی خیابانی به قلم مرتضی نیکوبذل

پیش از آنکه به موضوع عکاسی خیابانی بپردازیم، ابتدا باید تعریف روشنی از این ژانر پرطرفدار عکاسی داشته باشیم. در یک جمله می‌توان گفت: « هر عکسی را که در فضای عمومی گرفته شود می‌توان در ژانر عکاسی خیابانی قرار داد »، فارغ از آنکه این عکس در خیابان ثبت شده یا در یک موزه، اتوبوس یا بازارچه و یا …

نکته مهم مکانی است که عکاس در آن‌جا عکس خود را ثبت کرده، تفاوتی ندارد مسقف است یا خیر؟، تنها کافی است آن محل فضای عمومی باشد.

* اگر شما هم در انتخاب سوژه عکاسی خیابانی گاهی سردرگم می‌شوید، *

* تا آخرین خط این مقاله با ما همراه باشید *

اینکه گروهی از عکاس‌ها، عکاسی خیابانی را نفی می‌کنند یا آن را برتر از دیگر ژانرهای عکاسی می‌دانند، بحث مفصلی است که در کشور ما بیشتر از دیگر کشورها بر آن تمرکز شده است.

تعریف عکاسی خیابانی در ایران

اگر به تعریف عکاسی‌ خیابانی توجه کنید، متوجه می‌شوید تعداد عکاسانی که می‌توانند در گروه عکاسی خیابانی قرار بگیرند، به گستردگی افرادی است که دوربین یا حداقل وسیله تصویر برداری (دوربین موبایل) دارند. در واقع عکس چه از یک مرد درحال عبور از خیابان گرفته شده باشد یا از کودکی در مهدکودک (اگر عکس جنبه یادگاری نداشته باشد)، می‌توان عنوان عکس خیابانی داد.

اگر علاقه‌مند به یادگیری اصول عکاسی پرتره با گوشی می‌باشید، کلیک کنید

اما چرا بعضی افراد عکاسی خیابانی را یک ژانر تخصصی می‌دانند؟

در جواب به این سؤال باید بگویم متاسفانه با ورود دیجیتال به عرصه عکاسی و قرار گرفتن این حرفه در زمره کارهای تولیدکننده انبوه محصول (عکس)، عکاسان بسیاری به‌جای استفاده از تفکر برای خلق آثاری که خلاقیت پشتوانه آن‌ها باشد، دست به انحصارطلبی و دور از دسترس نشان دادن عکاسی زدند. با اطلاق عنوان حرفه‌ای به عکاسی [خیابانی]- البته به شکل عامیانه و نادرست آن- سعی داشتند مردم عادی و افرادی را که به‌صورت حرفه‌ای (شغل) درگیر عکاسی نیستند، از این ژانر عکاسی دور نگه دارند.

در اینجا لازم است این نکته را یادآور شوم؛

بیشتر عکاس‌ها، کسی را حرفه‌‌ای می‌دانند که عکس‌های زیبایی بگیرد، حال آنکه «حرفه‌ای» به کسی اطلاق می‌شود که به‌واسطه یک شغل خاص امرار معاش ‌کند، درواقع منظور از حرفه همان شغل است. این درحالی است ‌که نخستین وظیفه یک عکاس یا کسی که دوربین را به‌عنوان وسیله کار اصلی خود در دست دارد، ثبت موضوعاتی است که شاید پیش‌پا‌ افتاده به‌نظر برسند اما دقیقاً تفاوت عکاسی‌خیابانی با دیگر ژانرهای عکاسی همین است.

برخلاف نظر و باور بسیاری از عکاس‌ها، عکاسی خیابانی مقصد نهایی یک پروژه عکاسانه نیست!

به‌بیان ساده‌تر، عکاسی خیابانی دفتر یادداشت خاطرات دیداری روزانه یک عکاس است که از میان انبوه کلمات نگاشته‌شده و در آن داستان اصلی خود را جست‌و‌جو می‌کند.

به چه کسی عکاس خیابانی می‌‌گوییم؟

عکاس خیابانی کسی است که در پایان روز از میان «عکس‌های گرفته‌شده» دست به اکتشاف می‌زند و سوژه اصلی خود را می‌یابد. اما نباید فراموش کرد این تعریف برای عکاسانی مصداق دارد که کنجکاو هستند و می‌خواهند از عکاسی خیابانی برای یافتن راه ورود به یک اتفاق بزرگ‌تر و شاید مهم‌تر بهره ببرند و نه عکاسانی که در میان سوژه‌ها پرسه می‌زنند و تنها در حد خیس شدن لب دریا از اتفاقات روزانه باخبر می‌شوند. با این توضیحات می‌توان عکاسی خیابانی یا عکاسان خیابانی را به 3 گروه کلی تقسیم کرد.

• _ افرادی که نگاه جست‌و‌جوگر دارند و عکاسی‌خیابانی تنها بخشی از فعالیت اصلی آن‌ها را شامل می‌شود
• _ افرادی که عکاسی خیابانی را محلی برای رسیدن زودهنگام به‌نتیجه کلی می‌دانند و دوست دارند در پایان روز به نتیجه رسیده باشد
• _ عکاسانی که از دوربین خود برای ثبت یک یا چند لحظه از کل داستان یک روز استفاده می‌کنند و اعتقاد دارند نباید عکس‌های زیادی گرفت، بلکه باید بیشتر دید، شنید و نوشت

درباره گروه نخست صحبت کردیم ولی آیا شیوه کار گروه دوم عکاسان خیابانی اشتباه است؟

_ آیا درست‌ترین گونه عکاسی خیابانی، شیوه افراد گروه نخست است؟

به این دو پرسش می‌توان به دو شکل پاسخ داد؛

اگر عکاسی خیابانی را به‌عنوان یکی از کامل‌ترین ژانرهای عکاسی بدانیم، جواب ما به این سوال مثبت است یعنی عملکرد و تفکر گروه اول اشتباه است. پاسخ دومین سوال منفی است چراکه عکاسی در ذات خود یعنی دیدن، یعنی روایت داستان مردم، سرزمین‌ها و اماکنی که باید برای دیگران بازگو شوند ولی آیا یک یا چند فریم عکس از یک اتفاق، محل یا گروهی از مردم می‌تواند داستان آن‌ها را به‌خوبی بیان کند؟

هرچند پاسخ منفی است اما نمی‌توان گفت عکاس با ثبت تنها یک یا چند فریم و عبور زودهنگام از کنار سوژه اشتباه کرده، او کار مهمی را انجام داده و وظیفه سنگین روایت داستان را برعهده دیگران گذاشته است.

« عکاس خیابانی با ثبت و بیان مقدمه‌ای از یک داستان، در‌واقع پلی است میان یک اتفاق و راویان تمام و کمال آن ».

_ تکلیف گروه سوم چیست؟

آن‌ها بسیاری از اتفاقات را نادیده می‌گیرند و تنها به ثبت و روایت بخش کوچکی از تاریخ یک‌روز از جهان اقدام می‌کنند، این دسته از افراد، عکاس‌های مولفی هستند که به‌خوبی می‌دانند چه داستانی را چه‌وقت باید تعریف کنند. آن‌ها در مواجهه با سوژه دست‌و‌پای خود را گم نکرده و به واسطه تکنولوژی‌ دیجیتال اقدام به ثبت ده‌ها یا صدها تصویر نمی‌کنند. افراد این گروه سوژه را زیرنظر گرفته و با استفاده از نوآوری و خلاقیت بصری خود، تصاویر را تجسم کرده و با قرار گرفتن در زاویه‌ درست از سوژه عکاسی می‌کنند.

نباید فراموش کنیم که عکاسی، عمل دیدن و روایت جهانی است که در سراشیبی کوهی بزرگ، ثانیه‌به‌ثانیه به سرعت حرکت آن افزوده می‌شود و اگر هرکدام از ما گروهی از عکاسان دیگر را زیر سوال ببریم و کار آن‌ها را نفی‌کنیم، درواقع دست به خیانت زده‌ایم که جبران آن برای هیچکس مقدور نخواهد بود!

عکاسی که روز را با پرسه‌زدن در معابر و اماکن عمومی سپری می‌کند و با دوربینش لحظات را ثبت می‌کند، به همان اندازه در ثبت تاریخ تاثیر دارد که یک عکاس روایت‌گر که روزها و زمانش را برای رسیدن به داستانی کامل از یک اتفاق، محل یا افراد صرف می‌کند. هر دوی آن‌ها به یک اندازه در عکاسی و روایت جهان نقش دارند و با تصویر و کلمات، جهان پیرامون خود را واکاوی می‌کنند.

اهمیت سوژه عکاسی خیابانی در بعد اجتماعی

نگاه‌ها، راه‌رفتن‌ها، لبخندها، عشق‌ورزیدن‌ها و در یک کلمه «زندگی» همان چیزی است که باید روایت شود، باید مانند نقاشی دیوارهای غارهای لاسکو، آلتامیرا و آل‌کستیلو در جایی برای آیندگان حفظ شوند تا تاریخ و زمان ما در یادها بماند. عکاس خیابانی نباید فراموش کند سوژه‌ای که از آن عکاسی می‌کند، مهم‌ترین سوژه دنیاست چراکه در ساده‌ترین و بی‌پرده‌ترین حالت ممکن به ثبت رسیده است.

در این سبک عکاسی، سوژه در تقابل ناگهانی با دوربین عکاسی قرار گرفته و به دلخواه خود یا به‌صورت ناخودآگاه فرصتی برای تغییر درونیات خود نداشته است. به بیانی دیگر می‌توان گفت عکاس خیابانی از سوژه‌های خود در عریان‌ترین حالت ممکن عکاسی می‌کند و این یعنی ثبت درست‌ترین تصاویر جهان!

ولی نباید یک موضوع را فراموش کرد؛ درست است کار یک عکاس یا فردی که لحظه‌ای را ثبت می‌کند به اندازه خلقت کل جهان مهم است و اگر او و تصاویرش نباشند، مانند این است که جهانی وجود نداشته است. نباید فراموش کرد جغرافیایی که عکاس در آن عکاسی می‌کند، تعصبات مذهبی و قومی و روابط افرادی که در یک عکس به ثبت می‌رسند، ممکن است به یک اتفاق بد منجر شوند. بنابراین تنها راه برای اجتناب از وقوع یک فاجعه این است اگر عکاسی خیابانی (در بیان کلی‌تر، هر نوع عکاسی) انجام می‌دهیم، نباید فکر کنیم افرادی که از آن‌ها عکاسی می‌کنیم، نباید از وجود ما در آن محل با خبر باشند، بلکه باید به شکلی عکاسی کنیم که به حریم شخصی افراد احترام بگذاریم.

به عبارتی باید کسانی که از آن‌ها عکاسی می‌کنیم از حضور ما به‌عنوان عکاس آگاهی داشته باشند ولی وجود ما را در حریم خصوصی خودشان احساس نکنند، چراکه اگر به هر دلیل فرد یا افرادی تمایل نداشته باشند از آن‌ها عکاسی شود به ما اطلاع خواهند داد؛ این یعنی اصل « احترام متقابل عکاس و سوژه » که اگر هرکدام نباشند، دیگری نیز وجود نخواهد داشت.

زیر مجموعه های عکاسی خیابانی بسیار گستره است و شاید بیان همه‌ی جزئیات در این مطلب، از حوصله شما خارج باشد. عکاسی خبری در ایران یکی از پر طرفدارترین و حرفه‌ای ترین ژانرهای عکاسی به شمار می‌آید و شما می‌توانید با دنبال کردن عکاسان ماهر این سبک ، با نحوه انتخاب سوژه مناسب عکاسی خیابانی آشنا شوید.

نویسنده: استاد مرتضی نیکو بذل

_ عکاس آژانس عکس سیپاپرس فرانسه و مجله نشنال جئوگرافیک فارسی

_ تصاویر مقاله همگی متعلق به مرتضی نیکوبذل می‌باشند

آدرس اینستاگرام: daybydaymyworld@

اگر در زمینه عکاسی خیابانی فعالیت می‌کنید، تجربیات خود را در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید

⭐️ مشاهده فروشگاه اینترنتی دوربین و لوازم عکاسی دیدنگار ⭐️